MANAC’H KERBERNEZ

(2)

Istoer kemeret e’it gwir e karter Diderlann

An noz a oa teñvel, an amzer kriz ha rust, hag holl an dud ag an tiegezh a oa dastumet tro-distro d’ur gaouhad vat a dan, en ur gemer, peb unan, ar lec’h deliet dezhoñ hrevez e stad ha hrevez ar mod. Da lâret eo: ar bugul-saout e korn an oaled, doc’h an toull fornel, e zaoulin joentet mat an eil doc’h egile: ar mevel bihan etaltoñ, ramblet, treuz un dorn serret hempken, pe daou d’ar muiañ; ar mevel bras treuz un tri pe pevar, hag ar mestr hrevez e voloñtez. Me, àr un tous e-tal ma zad-kozh (boulomig korn-an-toull), peheni a rae fas d'ar bugul-saout, en tu ’rall d'an oaled. (Ar merc’hed, hrevez d’o akustumañs, a oa dastumet get razh re kêr e kraou lost an ti e’it neziñ ha brochenniñ).

Heni ne gomze. Ne veze klevet netra ’maet an avel goañv, c’hwerv hag hirisus, é pas da bep kours en ur c’hwitellat, e toull an nor ha doc’h ar fenestroù, hag é huanadiñ e beg ar siminal.

En un taol daet ur soñj din: — Lârit ur sorc’hienn deomp, ma zad-kozh.

Ma zad-kozh, hag a oa daousto d’e oad kaset mat, chomet èl a viskoazh, un den bourrapl, lan farsoù a reskont din en ur c’hoarzhet:

Ya, ma faotr, a-benn, a-benn.

Amzer da gravat ma fenn.

Soñj n’em eus ket tamm a-grenn,

Mes, e-mesk get mam blev gwenn,

Eh eus marse ur sorc’hienn.

Èl-se, an noz-se a gomzan doc’h anezhi, en doa komañset ma zad-kozh an istoer-mañ, goude en devout achiuet e gornad butum, skopet un tammig a bep tu, stoket bodenn e gorn pri hanter torret àr ivin e viz-meud, evit skarzhiñ ar ludu anezhoñ, hag er boutet en e fiched (en e sakod èl ma lâr-eñv), kej-d'ar-mej get e garotenn butum roltet mat en ur poch-meud, ur pinsetoù neud orsal, un delin get ur maen-tan, un ivern koad beuñz lan a goad brein, ur goutel troad askorn, tri blank bihan, daou vouton marjenn, re plom, ur chapeled gran melen, un tammig kouarc’h tilh paket mat e kreiz ur stagell chaos... Razh an traoù-se en em gave dastumet, tro ar blez, berpet ha dalc’hmat doc’h kostez fesenn dehoù ma zad-kozh.

Eñv gomañs enta: —’Barzh ar gêr vihan-se, tostik deomp, àr lein ar votenn, e Kerbernez, e veve gwezharall ur monac’h santel anvet Kargoed, ha sur mat, un den abil mard eus bet biskoazh unan en hor bro. Eñv ouie kerkours an amzer da zonet èl an heni tremenet (eñv en doa livroù e’it kement-se), hag holl ar labourizion-douar ag ar c’hornad en em avize getoñ, get rezon, diàr-benn o labourioù.

«— Mat e vo hadiñ kouarc’h hiniv, Aotrou Kargoed? — Ya, eme-eñv. — Gwinizh-du ’benn àrc’hoazh? — Pas. — Met an deiz àr-lerc’h? — Ya pe pas arre, hrevez ma tegouezhay an traoù.» Hag èl-se berped, ha seul gwezh, hemp mank, ar labourioù a zae da vat.

Ouzhpenn e’it an dra-se, eñv ouie kerkours ar pezh a base e pep korn ag er vro èl ar re a rae dirakoñ. Ur sorser e oa, setu, unan bras c’hoazh.

Un deiz ma lâre an overenn e iliz Sant-Yec’hann ar Lojoù, en un taol eñv zistroas da gavet an dud: «Lâromp, eme-eñv, ur bedenn e’it Aotrou markiz Koad-ar-Faou a zo ’tonet ag em walliñ a-benn é kouezhel diàr e jav.» — An holl a oa chomet souezhet é klevet an doare-se. Heni ne ouie netra, mes àr-lerc’h o doa anavet mat, e oa arriu ar gwall-se get markiz Koad-ar-Faou, d’an eur just mah komze an Aotrou Kargoed, ha peder lev a-zoc’h eno.

Get an dra-se c’hoazh, ankouazhet am boa er lâret, eñv oa un den lan a vadelezh, mat e’it ar baourion hag e’it holl re en deze dober ag e sikour. Pandeogwir ur blez ma oa gwall fall an traoù, ur blez a gerteri èl mah veze stank er vro, d’an amzer-se (Doue d'hor koñforto ne vo ket mui gwelet kement ’rall!) eñv raas kement a aluzonoù, kement a sikourioù a bep mod d’ar gaezh tud en doa dober, ken ne chomas mui getoñ blank erbet a-grenn e’it paeiñ e daosoù. Neoazh e vatezh, fall goutant, en doa-eñv tamallet ’lies: «— ’Benn ar fin, eme-hi, monet a ray razh ho tammig madoù get ar re ’rall, ha c’hwi a chomo neuze hemp ket.»

«— Bah! a reskonte-eñv, gwazh-ar-se. Aesoc’h e vo d’ar Roue pas hemp taosoù e’it ar paour-kaezh den dinaonet pas hemp bara.» — Ha neuze, ag ar Roue ne rae ket forzh. — E-menn nend eus ket netra, ar Roue a goll e zroed a lârer. — Hag ouzhpenn c’hoazh, «nend eo ket en e di-eñv e vehe bet gwraet an invañtoer ken aes èl m’er gwraer dre-se hiniv an deiz. A! mes nann. Degouezhet fall e vehe hennezh pe ar re-se!» selaouit kentoc’h.

Ar Roue, kounaret bras n’en doa ket roet blank erbet d’an taosour – penaos reiñ pa n’en doa ket? — a gasas un deiz soudarded d’ober dezhoñ plegiñ ha paeiñ e daosoù èl ar re ’rall.

An Aotrou Kargoed ne oa ket en arvar a gement-se, rak-se, en arbenn ag ar pezh a zelie arriuout diwezhatoc’h, eñv raas lakaat àr e borzh ur ruilhadenn vat a lann, spern, drein… ha kentizh èl m’o gwel é tisoc’h get an hentig bihan, torgennek ha sonn a gondue d’e vanac’hti, pe abati, mard eo gwell genoc’h, eñv lâr dezhe: «Ama! paotred, kouchet oc’h ag ar gwellañ é tonet da man gwelet hiniv. N'hellec’h ket choaz gwell deiz e’it hennañ. Setu aze un tammig labour a-feson evit digros ho tivhar. C’hwi zo ’honet a-benn da gorolliñ (dañsal) àr ar ruilhadenn-se ken e vo arriu plaen ha brav; kalz aesoc’h e vo din àr-lerc’h pas diàrnezhi.» Ha hemp rekinal tamm erbet, setu int é korolliñ àr o nerzh e-mesk ar lann hag ar spern-hont.

Ar manac’h, dre e fenestr, a selle doc’hte. Pa gav getoñ o deus gwraet er-walc’h, eñv lâr dezhe en-dro: «Kerzhit bremañ da lâret d’ho mestr em eus roet deoc’h e’it paeiñ ma zaosoù, nepas argant, mes pikoù ho leizh, Ian treid ha divhar, hag ouzhpenn c’hoazh...»

É klevet an doare-se, er Roue, fachet muioc’h-pe-mui, a yaas da gavet an Aotrou Eskob, hag hennañ, e’it plaenat aferioù e vanac’h, a gasas dezhoñ gourc’hemenn da zonet a-benn d’er c’havet da Wened.

Aze e oa ret sentiñ hemp lâret pas. Int enta, e vevel ha eñv, àr gein ar jav ha da Wened, mes pas é heuli an hentoù èl an holl dud, mes a dreuz dre an amzer daousto ne oa ket c’hoazh iñvañtet an nijerez (aéroplane) èl hiniv an deiz. Lâret mat en doa d’e vevel kent monet ag ar gêr: «A-wael, na gomzit ket e-pad ma vehomp àr an hent; pas ur ger a-grenn.»

— «O nann! a reskontas hennañ, ha miret mat en doa ar c’hourc’hemenn-se rak en un taol berr, setu int arriu e Gwened. An Aotrou Kargoed a yaas a-benn da gavet an Aotrou Eskob, mes heni n’en deus gouiet biskoazh penaos en doa paset an traoù etreze. Paeet e oa bet e daosoù evitoñ moarvat, ha sur ivez.

Neoazh é welet an traoù braouac’hus a rae he mestr, ha kurius èl razh ar merc’hed — ha ne oa ’maeti er gêr just er-walc’h — matezh ar manac’h-mañ en dehe karet gouiet un dra bennak; gouiet penaos an diaoul e tae he mestr da benn a ober traoù souezhus sort-se, ha hi da sellet er livroù-hont a oa en ur bosad e korn ar gambr.

Allas! Pe siwazh! èl ma lâr ar C’hernevad, monet a raas re bell. En un taol, setu hi gronnet a ziaouled: re vihan, re vras, re krenn... An ti a zo Ian, ar porzh a zo Ian, e kement lec’h a zo, ha razh e c’houlennont labour d’ober peotramant… ar plac’h gete a-benn.

Ar paour-kaezh matezh-mañ a oa pennfollet get an aon. Kaer he doa klask labour d’an tu ha d’an tu ’rall, ne spire ket, a-benn e vezent prest er lod a oa anezhe!...

Daet ur soñj dezhi, ha hi d’ar solier ha bannet, dre ar fenestr er porzh, àr ar ruilhadenn, ur bennenn (ur ruchenn vras) lan a vel hag a lâr dezhe neuze er lakaat en-dro er solier get o gavelodoù.

Hi soñje bout dijablet anezhe un herrad vat, a-wael amzer d’he mestr d'arriuiñ er gêr ha d’he diboaniiñ.

«A! ya. Kerzhit da glask finoc’h e’it an diaoul!» Ar re-mañ a c’hlebie o gavelodoù, èl-se ar mel a stage doc’hte, hag e oant é tonet c’hoazh da benn ag o labour.

Neoazh, an Aotrou Kargoed, daousto ma oa berped e Gwened, ne oa ket en arvar ag er pezh a base e Kerbernez etre an diaouled hag e vatezh. Eñv a lâr d’e vevel: «Tennit ar jav ag ar marchosi ha sternit-eñv, mah aomp d’ar gêr a-benn, rak fall eh a an traoù e Kerbernez.»

Setu int enta en hent, a-dreuz dre an amzer èl berped, goude en devout difennet c’hoazh doc’h e vevel a gomz tamm erbet, e-raok. ÈI mah pasent a-dreist Kelwen, ar mevel-mañ a stokas e droad doc’h beg an tour, eñv zigoras bras e veg e’it er lâret d’e vestr, mes daet soñj dezhoñ ne zelee ket komz, hrevez ar c’hourc’hemenn en doa bet, eñv er serras kloz en-dro.

Pa oant arriu a-dreist pont ar Sparl, tostik-tra da Kerbernez, eñv glev ar c’hogoù é kaniñ: «Mestr, a lâr-eñv ar wezh-mañ, arriuomp er gêr a-benn, me glev ar c’hogoù é kaniñ e Kerbernez.»

Ne oa ket mat achiuet e gomz — «Ba… da… daou...» — setu-eñv a-blad er stankenn, ha daousto mah oa arriu ken tost, treuz un daou pe tri bark hempken, en doa lakaet tri deiz goude e’it monet betak ar gêr. Kement-all a Wened da Kerbernez.

Ar mestr a zalc’has da vonet get e hent ha mall e oa dezhoñ. Achiu e oa ar labour; lakaet e oa razh ar mel er solier hag e oa an diaouled é sammiñ ar vatezh e’it he c’has gete. Honnañ a grie forzh d’he buhez, ha rezon he doa. An Aotrou Kargoed, é welet kement-se, a ziboanias ar plac’h hag a douchas an diaouled d’an ifern. Ne gredan ket en doa bet ar boan da lâret d’e vatezh pas sellet doc’h e livroù ken, pas muioc’h e’it en doa honnañ an c’hoant d’er gober en-dro; disodet mat e oa bet ag ar wezh kentañ.

Èl ne lâre ket ma zad-kozh netra ken, me c’houlenn getoñ: «Achiu eo ho sorc’hienn a-benn, ma zad-kozh? Nend eo ket forzh hir.»

Eñv reskont din en ur c’hoarzhet, èl berpet:

Ya, ma mab, achiu eo.

Mard eo gwir e’idin me,

Ema e’idoc’h ivez.

Hag e-pad ma oa ma zad-kozh é lakaat ur c’hornad butum arall, me yaas da man gwele.

Allas! n'em boa ket kousket un dapenn a-grenn an noz-se. «A-benn mar em beze ar gwalleur da chom èl morgousket, ne welen en-dro din ’maet diaouled, lan, a gement brasted a zo. Re é lakaat mel er solier, re é sammiñ ar vatezh, re é honet kuit, re é arriu... ha diaouled, ha diaouled berped. Berviñ a raent e man gwele. ’Benn ar fin, daet aon din ha me komañs da vlejal...

Ma zad-kozh, hag en doa ur c’housked skañv, a c’houlennas genin: «Petra faot deoc’h, ma faotr? Klañv oc’h, ma mab?»

N'em boa ket kredet biskoazh lâret dezhoñ, e oa lan man gwele a ziaouled, èl ur votenn verion…

Tok bras Lann-Penndavad.