KAZH SANT-HERVEZEN
(20)
An holl en deus klevet komz ’liés, kerklous èldin ma unan, a fablennoù ar boulom Lafontaine. An holl en deus klevet atav komz a sorc’hienn an ui hag en doa dovet ar goa’i. Unan a oa da vitin, kant a oa ’benn an noz, gres da lâreioù e wreg (e vaouez) hag he c’homerezed. Da lâret eo, gras da vegoù fall ar merc’hed.
Ne ouian ket mard eo gwir an istoer-se, mes me anav unan, hañval doc’hti, hag a zo ar wirionez penn-dar-benn. Mar ’c’h eus ar volontez vat da ma selaouet, me zo é vonet d'he c’hontiñ doc’h èl m’ema.
E Sant-Hervezen (pe Sant-Herv'en) an Nignol e oa gwezharall ur c’halvez anvet Kolaz. Ne oa ’maetoñ hag e vaouez; oadet mat e oant ha krouadur erbet dezhe, ivez èl ar lod muiañ ag an dud er goñdision-se, e oant un tammig amiod. O c’harantez a rannent etreze hag ur c’hazh bras, du, blevek, o doa. Ur c’hazh ag an asortamand «Angora» hag ar Ioen-se anvet: «Mirouch», a oa desket d'ober lod kaer a droioù, dreist pep tra, d'ambroug e vestr, bemnoz, é tonet ag e zevezh.
Un noz ma oa teñvaloc’h e’it an ordiner, é pas a dreuz Iann Gwazh-ar-C’horr, Kolaz a wel un dra bennak é vouljal e-mesk ar lann: ur c’had, a lâr eñv, pe ur gounifl. Un tamm kig e’it ar boufam, ha eñv da dorriñ àrnezhoñ, àr e nerzh, get ar riflenn a vez bepret get ar galvizion. Lazhet en doa-eñv kriz-past. Mes, allas! Pa yaas e’it er serriñ, ar Ioen lazhet-se a oa ar paour-kaezh Mirouch. Ya, Mirouch hag a oa daet, hemp mank, èl dalc’hmat, en arbenn d’e vestr, a oa eno astennet hemp buhez; reutaet e vambroù get an taol hemp truez en doa roet dezhoñ an heni er c’hare ar muiañ.
Paour-kaezh Mirouch!…
C’hoant en doa Kolaz da oueliñ. Er lâret d'e vaouez? – A pas, ma ne felle ket dezhoñ bout gourdrouzet, skandalet muioc’h e’it n’en dehe talvezet e vlezad labour. Re a safar hi dehe gwraet, sur mat. Chikiñ a oa ar gwellañ.
Neoazh, arriu er gêr, ar paour-kaezh Kolaz ne rae ’maet huanadiñ. Fañchon (an anv-se en doa e bried) doc’h er gwelet ker chifet a c’houlenn ’benn ar fin: Petra a zo kaoz ’ta, Kolaz, mah oc’h ker glac’haret-se henoazh?»
«A! Maouez paour»; a reskont-eñv, «er-walc’h am eus gwraet. M'em eus lazhet unan; mes n'er lâret ket da zen abalamour.»
«C’hwi hoc’h eus lazhet unan?» a ra Fañchon, skontet. «Waet oc’h da vout foll èlkent. Er lâret, sur mat, n'er grin ket. Nend eo ket un dra e’it bout lâret kentañ-razh, mes penaos hoc’h eus-c’hwi gwraet un torfet ker bras?» An deiz àr-lerc’h mitin, kentizh èl mah aas ar c’halvez d'e zevezh, Fañchon a yaas da gavet he c’homer tostañ: Komer baour, a lâr-hi, me ’m eus-me tourmant èlkent, èlkent, èlkent…»
«A gaoz da berak ’ta, Fañchon?»
«N'hellan ket er lâret, komer, difennet e zo doc’hin.»
«Arsa ’ta amiodell, c’hwi m’anav er-walc’h e’it bout ur vaouez kloz a veg; kement-se e zo din, hag ar pezh a lârehet nend ay ket pelloc’h e’it e-menn eh omp amañ. Bezet sur.» Ha Fañchon da ziskleriiñ diouzhtu: «Man den en deus lazhet unan an neizhour. N'er lârit ket da heni erbet a-wael. D'ar prizon e yahe.»
«Nann, nann! n’hoc’h eus ket dober da gaout aon» lâr ar vaouez arall.
Nen doa ket bet amzer Fañchon da droiñ mat e c’hein, ’benn e oa ar gomer Suzann àr hent an aoglenn. An holl a oui reizh-mat penaos ema e-tal an aoglenn e kerzh ar gwellañ an doareioù. Ema eno e vez dispaket splann an traoù fall ha mat. Àr un dro kanniñ ar bragoù e vez gwalc’het ar gwaz. Àr un dro gwenniñ an danter e vez duet ar vamm hag ar verc’h da heuli. Nend eo ket lakaet c’hoazh en dour an daou dorchour he deus kaset geti, èl digarez, ’benn e komañs Suzann labourat an teod-se ha ne chom ket kalz da baouez get ar merc’hed.
«N’hoc’h eus ket klevet an doare trist ha diskoñfort-se a zo paset an neizhiour, heni ac’hanoc’h, merc’hed?»
Setu, en un taol, arestet, ar gannerezh. Holl ema savet o fenn gete prest da selaouet pe sort doare.
«Nann!», a reskondont-int àr un dro. «Petra a zo arriu c’hoazh, ’ta?»
«Petra! Un dra ha nend eo ket kredabl. Un torfed. Mes n'er lârin ket rak difennet mat a zo doc’hin ag er gober.»
«Ta, ta, ta!» a lâr Katell, ar goshañ hag ar gomerañ anezhe-razh, «Er-walc’h a draoù a zo bet lâret e-tal an aoglenn-mañ ha nend int ket waet pelloc’h. Ne gorna ket an avel e beg un den pa ne gar ket; na ne ray ket muioc’h, get ho traoù kuzhet-c’hwi mar bez ret. N’hoc’h eus ket dober da gaout aon. «Ama!» a lâr Suzann, ha ne oa ket e’it derc’hel ken, «Kolaz ar c’halvez en deus lazhet un den an neizhour é tonet ag e zevezh. Piv en dehe kredet e oa hennezh un den ker kriz-se?»
«Heni er-c’hat!» a reskond an holl souezhet.
Pemp munut àr-lerc’h nend eus ket mui den e-tal an aoglenn ha kêr a-bezh a oui an doare braouac’hus-se.
’Benn kreistez er gouier er Gemene. ’Benn an noz e oa ar yeontred-kordenn e ti Kolaz doc’h er gortoz d'arriu er gêr, ur rañjenn houarn gete prest-kaer da lakaat àr e zivrec’h, hrevez ar mod. Kolaz é welet ar jañdarmed en e di, hemp gouiet perak, a chomas sklaset. Piv ne yen ket un tammig bennak é welet ur jañdarm? An dud-se a zo lakaet, get ur soñj mat, e’it rañjiñ ar ganailh, an dud fall. Mes gouiet mat a raomp penaos, doc’h ar ganailh nend eus ket da c’hounit, pas ur jañdarm muioc’h e’it un all, ivez , ar laboused-se a vez laosket a-kostez mes an dud a-dres, an dud a-feson, ne vent ket pardonet gwezh erbet, kentoc’h c’hoazh e tapont meur a wezh prosezoù sot hag inosant. Setu perak neuze an niver brasañ ag an dud, el lec’h kavet respet ha karantez e’it ur jañdarm nend eus netra ’maet doujañs. Ne lâran ket muioc’h.
Kolaz enta a hirisas é welet an dud-se en e di, mes kentizh ar brigadier a c’houlenn: «C’hwi eo Kolaz ar c’halvez?»
«Ya», eme-eñv, souezhet muioc’h-e’it-mui.
«Mat», a reskont ar jañdarm, get e vouezh c’hwerv. «Hrevez ar lezenn, adal bremañ, c’hwi zo prizoner,» ha int, o daou, d'er rañjenniñ.
«Mes» a c’houlenn Kolaz trec’het, «petra am eus-me gwraet?»
«Petra hoc’h eus-c’hwi gwraet? Maleürus. N’hoc’h eus ket lazhet un den an neizhour? Ha c’hwi a c’houlenn c’hoazh petra?» a lâr dezhoñ en-dro ar brigadier get ur vouezh èl ar gurun. «Goulennit get ho maouez amañ àr an dachenn ma nend eo ket gwir, hi hag en deus bet ar galon hag an nerzh d'ho tiskleriiñ hrevez he dever.»
Daet soñj da Kolaz en devout lâret d'e vaouez, en noz e-raok, en doa lazhet unan el lec’h lâret en doa lazhet ar c’hazh, e’it en dehe paset bravoc'h an traoù, eñv respont d'ar brigadier get ur vouezh kreñv ha ferm, èl unan hag a zo en e zroed: «Pardon, Aotrou Brigadier, me ’m eus lâret da ma maouez en devout lazhet unan, mes pas en devout lazhet un den».
«Ne gomprenan ket netra doc’hoc’h», a lâr ar brigadier, - c’hwervoc’h-pe-c’hwerv.
«Ama! an neizhour (ha keuz ar-walc’h am eus en devout lazhet ur Ioen ken karantezus), me ’m eus, hemp gouiet din, lazhet ma c’hazh.
«Mirouch, ar gwellañ, ar fidelañ ag ar loened. Ma maouez hag er c’hare kement, me ’m eus kuzhet ma fec’hed. Me ’m eus lâret dezhi em boa lazhet unan, mes n'em eus ket lâret biskoazh em boa lazhet un den.»
Diskouezet e voe ar c’hazh krevet-se d'ar jañdarmed. Spisaet e voe an afer hed-ha-hed, ha Kolaz, èl un den a rezon vat, n'en deus ket biskoazh tamallet e vaouez bout re barbot. Ne talve ket ar boan.
Setu gwerso ag an dra-se hag ar gomerezed, e aoglenn Sant Herv’en èl en aoglennoù arall, a ganna c’hoazh ar gwaz àr un dro get ar bragoù, a zua ar vamm hag ar verc’h àr un dro gwenniñ an danter. Èl-se e vo tra ma vo merc’hed àr an douar, da lâret eo beta fin ar bed... «Gwazh-ar-se, ta!»
Kazh Ker’nan.